Merkileg AI samantekt um WEF...

# Gagnrýni á Alþjóðaefnahagsráðið (World Economic Forum)

Alþjóðaefnahagsráðið (World Economic Forum, WEF) er þekkt fyrir árlegan leiðtogafund sinn í Davos, þar sem valdamiklir stjórnmála- og viðskiptaleiðtogar koma saman. Þrátt fyrir ímynd stofnunarinnar sem vettvangs til að „bæta ástand heimsins“ hefur hún sætt harðri gagnrýni undanfarin ár. Gagnrýnin beinist einkum að ásökunum um óheiðarleika í högum lykilaðila, vafasamlegum uppruna „grænna“ verkefna ráðsins og umdeildum afleiðingum þeirra. Hér á eftir er fjallað um helstu neikvæðu ummæli og gagnrýni á WEF og tengda einstaklinga, með greiningu á trúverðugleika og áhrifum umræddra verkefna.

---

## Ásakanir um óheiðarleika og stjórnarhætti

Árið 2025 bárust stjórn WEF nafnlausar ásakanir í bréfi frá núverandi og fyrrverandi starfsmönnum, sem vörpuðu ljósi á meintri misnotkun fjármuna og frændhygli innan ráðsins. Þar var fullyrt að Klaus Schwab, stofnandi og leiðtogi WEF, og fjölskylda hans hefðu fléttað saman einkahagi og fjármagn ráðsins án eðlilegs eftirlits. Í kjölfarið hóf WEF óháða rannsókn, og Schwab tilkynnti jafnframt um tafarlausa afsögn sína sem stjórnarformaður.

Ábendingin nefndi m.a. eftirfarandi dæmi um óeðlilega stjórnarhætti:

- **Misnotkun fjármuna:** Starfsfólki var skipað að taka út háar fjárhæðir úr hraðbönkum fyrir Schwab og hann greiddi fyrir einkaþjónustu (t.d. nudd) með fjármunum WEF.
- **Ferðir í boði WEF:** Eiginkona hans, **Hilde Schwab**, sem áður starfaði hjá WEF, var sögð hafa skipulagt fundi á vegum ráðsins sem yfirvarp fyrir dýrar einkaferðir á kostnað stofnunarinnar.

WEF hefur tekið fram að þessar ásakanir séu ósannaðar og fjölskylda Schwabs neitar þeim alfarið. Málið hefur engu að síður varpað skugga á stjórnunarhætti ráðsins og vakið upp spurningar um heilindi og ábyrgð í rekstri þess. Þetta er ekki í fyrsta sinn sem reynt er að hrista upp í innviðum WEF: Áður hafði komið fram að stjórn WEF hefði fengið lögfræðistofu til að rannsaka vinnustaðarmenningu sína eftir fréttir af ásökunum um áreitni og mismunun innan skrifstofunnar – ásakanir sem WEF vísaði á bug. Slík innanbúðarmál grafa undan ímynd ráðsins og draga úr trausti á forystu þess.

---

## Elítismi og hræsni

WEF hefur lengi verið gagnrýnt fyrir elítisma – að það þjóni fyrst og fremst forréttindahópi heimsins. Davos-fundirnir eru almennt álitnir **„klappstýra fyrir hnattvæðinguna“**, og gagnrýnendur bæði til vinstri og hægri hafa lýst þeim sem *elitískum málþingi, aðskildu frá lífi venjulegs fólks*. Í stað þess að bregðast við áhyggjum almennings af brýnni félagslegri nauðsyn (s.s. ójöfnuði eða atvinnuöryggi) sé ráðstefnan full af auðmönnum sem *tala innbyrðis* án tengingar við raunveruleikann.

Einnig hefur Alþjóðaefnahagsráðið verið sakað um hræsni, sérstaklega í loftslagsmálum. Ráðið leggur mikla áherslu á loftslagsaðgerðir og ábyrgð í orðum, en hegðun sumra þátttakenda samræmist illa þeim boðskap. Þúsundir fulltrúa fljúga ár hvert með einkaþotum til Davos, sem veldur gríðarlegum koltví­sýringsútblæstri jafnvel meðan þeir boða samdrátt í losun. Samkvæmt rannsókn umhverfisverndarsamtakanna Greenpeace voru um **1.040 einkaþotur** skráðar til og frá flugvöllum við Davos á meðan WEF-þingið stóð yfir 2022, sem olli losun COâ‚‚ á við **350.000** einkabíla á viku. Greenpeace lýsti þessu sem *„smekklausu meistaraverki í hræsni“*, þar sem WEF segist styðja 1,5°C markmið Parísarsáttmálans á sama tíma og **80%** jarðarbúa hafi aldrei á ævinni ferðast með flugi og beri þó byrðarnar af loftslagssköðum.

Ýmis dæmi hafa þannig verið nefnd um ósamræmi í gildum og gjörðum WEF-elítunnar. Þó að almenningi sé prédikað að draga úr neyslu og kolefnisspori (t.d. með breyttum mataræði eða samgöngum), njóta Davos-gestirnir oft munaðar eins og einkaþotna, þyrlna og langra bílaröð fylgdarsveita. Þessi augljósi mótsögn milli orða og athafna hefur undirstrikað þá gagnrýni að WEF-topparnir búi ekki við sömu raunveruleika og krefjast fórna af almennum borgurum.

---

## Ólýðræðisleg áhrif og afskipti af stjórnmálum

Alþjóðaefnahagsráðið, sem einkafyrirtæki og vettvangur ókjörinna aðila, hefur verið sakað um að seilast inn á svið lýðræðisins með óbeinum hætti. Klaus Schwab hefur meira að segja sjálfur montað sig af áhrifum WEF á stjórnmál: árið 2017 lýsti hann yfir stolti á fundi í Harvard að *„við smeygjum fólki okkar inn í ríkisstjórnir… meira en helmingur ráðherra í stjórn Justin Trudeau er í raun ungir alþjóðlegir leiðtogar WEF“*. Hér vísaði Schwab til **Young Global Leaders (YGL)** – forrits WEF sem þjálfar unga, efnilega einstaklinga. Margir slíkir alumni hafa síðar gegnt lykilembættum; til að mynda eru nokkrir ráðherrar í Kanada, fyrrum forseti Argentínu og jafnvel leiðtogar í Evrópu (eins og **Emmanuel Macron** Frakklandsforseti) á meðal útskrifaðra *YGL*. Gagnrýnendur segja þetta staðfesta að WEF reyni að *„planta“* fólki sínu inn í valdastöður um allan heim og móta stefnur ríkja innan frá. Slík *innrás* alþjóðlegra hugsjónasmiðja inn í stjórnir þjóða hefur verið gagnrýnd sem óeðlilegt framhjáhlaup við lýðræðið og kjósendur.

Á breiðari skala hefur WEF boðað *fjöl-hagsaðila stjórnun* (e. multi-stakeholder governance) sem tilraun til að „bæta“ heimsstjórnarhætti – en margir fræðimenn vara við þessari hugmynd. Í stóru stefnuskjali WEF eftir fjármálakrísuna 2008, sem nefnt var **Global Redesign Initiative**, var lagt til að endurskipuleggja alþjóðlegt stjórnkerfi þannig að ríkisstjórnir yrðu aðeins *einn* hagsmunaaðili af mörgum og hefðu ekki endilega lokaorð í ákvörðunum. Í reynd þýðir það að stór fyrirtæki og einkaaðilar fengju formlegt hlutverk í stefnumótun á heimsvísu, sem áður var alfarið á forræði kjörinna stjórnvalda. WEF státar reyndar sjálft af samstarfi við fjölda risa í viðskiptalífi – meðal helstu samstarfsaðila þess eru olíu- og orkufélög (s.s. **Saudi Aramco, Shell, Chevron, BP**), stór matvæla- og neysluvörufyrirtæki (**Nestlé, Coca-Cola** o.fl.) og tæknirisarnir (**Facebook, Google, Amazon, Microsoft, Apple**). Gagnrýnendur telja að *„hagsmunakapítalismi“* af þessu tagi gangi út á að færa þessum fyrirtækjum aukin völd í skjóli almannasamstarfs, á kostnað lýðræðislegrar ábyrgðar.

> **Athugasemdir gagnrýnenda á fjöl-hagsaðilalíkanið:** „Í stað þess að dýpka lýðræðið felst sýn WEF í því að veita ókjörnum ‘hagsaðilum’ – aðallega stórfyrirtækjum – áhrif sem jafnast á við eða trompa raddir kjörinna stjórnvalda“. Í því samhengi er bent á að WEF hafi jafnvel gert formlegt samstarf við Sameinuðu þjóðirnar (SÞ) árið 2019, sem veitir stórfyrirtækjum sérstaka stöðu innan SÞ kerfisins. Nú þegar starfa yfir 45 slíkir alþjóðlegir „marghliða“ hópar undir áhrifum WEF og sambærilegra aðila, og skortir alla lýðræðislega ábyrgð gagnvart almenningi. Þessi þróun er sögð grafa undan hefðbundnu fullveldi ríkja og hlutverki lýðræðisins í alþjóðlegu samstarfi.

Samantekið hafa gagnrýnendur áhyggjur af því að WEF og tengdir samstarfshópar þess séu í reynd að móta alþjóðlegar reglur *utan lýðræðislegra ramma*. Þegar ókjörnir auðmenn og forstjórar fá stórt hlutverk í alþjóðlegri ákvörðunartöku – og jafnvel *„smeygja“* fulltrúum sínum inn í ríkisstjórnir – telja margir að almennir borgarar hafi minna um eigin örlög að segja. Þessi lýðræðishalli er kjarninn í pólitískri gagnrýni á WEF sem *valdastrúktúr utan lýðræðisins*.

---

## Vafasamir „grænir“ framtaksþættir og afleiðingar þeirra

Eitt af því sem WEF hefur hampað síðustu ár er svokölluð *græn framtíðarsýn* – áætlanir um sjálfbærni, loftslagsmál og „græna“ endurmótun hagkerfa. Gagnrýnendur hafa þó dregið í efa bæði heilindin að baki þessum áætlunum og hvort útfærsla þeirra skili almenningi gagni. Hér verður litið til uppruna sumra þessara hugmynda og niðurstaðna sem þær hafa leitt af sér.

**Uppruni og hvatir:** Á meðan heimurinn glímdi við COVID-19 faraldurinn árið 2020 kynnti WEF metnaðarfullt átak sem nefnt var **“The Great Reset”** (Hinir miklu endurræsing). Yfirskriftin var sú að nýta heimskreppuna sem *“tækifæri”* til að endurræsa og umbreyta efnahagskerfum heimsins í grænni og sanngjarnari átt. Strax vöknuðu efasemdir víða um raunverulegan tilgang; suma grunaði að hér fælist dulbúin áætlun alþjóðlegra elíta til að móta samfélög eftir eigin höfði. WEF lagði áherslu á hugtakið *hagsmunakapítalismi* (e. stakeholder capitalism) í þessu samhengi – þ.e. að stórfyrirtæki, ríki og félagasamtök sameini krafta sína til að „endurbyggja“ hagkerfið. Í orði kveðnu hljómar þetta vel, en gagnrýnendur (t.d. hjá openDemocracy) hafa bent á að í reynd þýði það að veita fyrirtækjum enn meiri völd í samfélaginu á kostnað lýðræðislegs aðhalds. Raunar var **Great Reset** ekki tilkomið úr lausu lofti – WEF hafði áður mótað svipaðar hugmyndir í kjölfar fjármálakreppunnar 2008, eins og sjá má í umfangsmikilli skýrslu þess **Global Redesign Initiative**. Sú skýrsla lagði línurnar að fjöl-hagsaðilalíkaninu sem rætt var um hér að ofan. Margir tortryggnir álitsgjafar líta því á *Great Reset* sem framhald af langvarandi dagskrá WEF til að endurraða valdahlutföllum í heiminum.

Eitt frægt slagorð tengt grænni framtíðarsýn WEF hefur orðið sérstakt skotmark gagnrýni: **„Þú munt ekkert eiga og vera hamingjusamur“**. Þessi setning birtist upphaflega í grein eftir dönskan stjórnmálamann á vef WEF árið 2016, sem lýsti hugsanlegri framtíð þar sem fólk leigir flest allt sem það þarf. Þó að WEF hafi síðar reynt að útskýra að um „hugarleikfimi“ hefði verið að ræða fremur en opinbera stefnu, lifði frasinn sjálfstæðu lífi á netinu. Gagnrýnendur tóku honum sem játningu á markmiði WEF að útrýma einkaeign. Jafnvel eftir að höfundur greinarinnar bætti við fyrirvara um að þetta væri **ekki** hennar eigin draumórar, heldur upphaf að umræðu, hefur slagorðið verið notað til að gera WEF tortryggilegt. Það gengur svo langt að **European Digital Rights** (EDRi), samtök um stafrænt frelsi, lýstu sýninni í greininni sem *„óhugnanlegri og dystópískri“* og sögðu hana lýsa *„velviljaðri einræðisstjórn“* þar sem almennir borgarar eiga ekkert sjálfir. Þessar viðbragðir sýna hvernig græn framtíðaráform WEF geta orðið misskilin eða talin ógna réttindum og frelsi fólks.

**Afleiðingar og veruleiki:** Fjöldi dæma er til um afleiðingar þess þegar hugmyndir í anda WEF eru settar í framkvæmd – sum bera árangur að einhverju leyti, en önnur hafa misfarist illilega og verið nefnd til marks um varnaðarorð gagnrýnenda.

- **Bændauppreisn í Hollandi:** Í júní 2022 kynnti **Mark Rutte**, forsætisráðherra Hollands (og náinn bandamaður WEF), áætlun um að draga verulega úr losun **nituroxíðs og ammoníaks** í hollenskum landbúnaði. M.a. átti að fækka búfjárstofnum og jafnvel kaupa upp eða loka um **11.000** búum til að ná **50%** samdrætti í losun fyrir árið 2030. Þessi áform tengdust markmiðum stjórnvalda um að uppfylla loftslagsskuldbindingar (í takt við Sameiginlegar **2030** loftslagsáherslur Evrópu). Bændur brugðust við af hörku: mótmæli blossuðu upp um allt landið, vegum var lokað og alþjóðlegu fjölmiðlarnir fjölluðu um *„bændauppreisnina“*. Margir mótmælendur kölluðu þetta *„yfirtöku alþjóðlegra glóbalista“* og vísuðu beinlínis í **„Great Reset“** WEF. Gagnrýnendur bentu á að Rutte sjálfur hefur unnið náið með WEF – hann lýsti t.d. yfir að **Holland yrði heimavöllur nýs Matvælanýsköpunarhubs WEF** (e. Food Innovation Hub) til að *„endurmóta hvernig við framleiðum og neytum mat“*. Í augum mótmælenda skýrði þetta hvers vegna Holland gekk svona langt í að framfylgja „WEF-stefnu“. Þeir óttuðust að *sjálfbært matvælakerfi 2030*, sem WEF og SÞ boða, myndi þýða stórfellda fækkun sjálfstæðra bænda og miðstýrðari matvælaframleiðslu. Raunar hefur WEF sjálft nefnt að *„enginn staður sé þar fyrir einstaka bændur“* í slíku margra aðila samstarfi um matvælaframleiðslu – og í stefnu sinni **New Vision for Agriculture** hefur ráðið rætt að fækka þurfi landi og búfé til að uppfylla **sjálfbærnimarkmið** þjóða fyrir 2030. Slík ummæli hafa kynt undir tortryggni hollenskra bænda að markmiðið sé að koma smábúum úr rekstri. Málið endaði með því að nýtt bóndaflokkaframboð (BBB) vann stórsigur í kosningum 2023 með andstöðu sinni gegn „Great Reset“ áformunum. Þannig má segja að WEF-tengd „græn“ áform hafi haft ófyrirséðar pólitískar afleiðingar: þau sundruðu samfélaginu og breyttu valdahlutföllum í stjórnmálum.

- **Lífræn tilraun í Srí Lanka:** Annað umtalað dæmi er **Srí Lanka**, sem árið 2021 lýsti því yfir að landið yrði fyrsta **100% lífræna** búskaparhagkerfi heims. Forsetinn **Gotabaya Rajapaksa** bannaði notkun allra gerviefna í landbúnaði (áburðar og illgresislyfja) með þeim rökum að vernda bæði heilsu fólks og umhverfi. Hugmyndin fékk upphaflega góðar undirtektir hjá sumum alþjóðlegum umhverfisverndarsinnum og var í takt við tíðaranda ESG-stefnu (þar sem Srí Lanka hafði fengið góða einkunn í *sjálfbærnivísum*). En tiltækið fór illa. *„Tilraunin fór hrikalega úrskeiðis“*, eins og það var orðað: Uppskera helstu útflutningsafurða (s.s. te og gúmmí) hrundi, matvælaframleiðsla innanlands snarminnkaði og þjóðin þurfti að verja dýrmætum gjaldeyri í að flytja inn mat. Afleiðingin var mikil verðbólga, skortur og efnahagsleg kollsteypa. Innan við ári eftir að bannið var sett varð Srí Lanka gjaldþrota; mótmælendur steyptu forsetanum af stóli sumarið 2022 í kjölfar þjóðaróróa. **WEF var bent á í þessu samhengi** af gagnrýnendum, þar sem ríkisstjórn Srí Lanka hafði haft náin tengsl við alþjóðlega ráðgjafa og byggt stefnu sína hluta til á *„grænum“* ráðleggingum erlendis frá. WEF hafði jafnvel birt lofgreinar um sjálfbærnivegferð Srí Lanka áður en hún brást, og vakti það háðulega athygli þegar þær greinar hurfu af vefsíðu WEF eftir hrunið. Þeir sem gagnrýna WEF nefna Srí Lanka sem víti til varnaðar: að *aðgerðir bornar fram sem umhverfislega dyggðugar geti haft skelfilegar afleiðingar ef þeim er þröngvað í framkvæmd án raunhæfrar útfærslu*. Í þessu tilviki reyndist *„græna byltingin“* verða að efnahagshamför fyrir almenning.

Ofangreind dæmi draga fram kjarna gagnrýninnar á WEF: Þó að markmið um sjálfbærni og betri heim hljómi göfug, óttast margir að bak við þau leynist *verkefni elítunnar* sem geti farið á skjön við hagsmuni almennings. Þegar upp kemur misræmi milli orða og framkvæmda – eða þegar stefna WEF leiðir af sér samfélagslegar kollsteypur eins og bændakrísur eða fæðuskort – eykst tortryggni. Margir spyrja hvort WEF sé í raun að „bæta ástand heimsins“ eða hvort það **þjóni fremur hagsmunum valdhafa og stórfyrirtækja** á kostnað lýðræðis og almennings. Þessi tortryggni kemur fram í minnkandi trausti til ráðstefnunnar og þeirra sem henni tengjast. Í augum gagnrýnenda hefur ímynd WEF breyst í tákn um firringu, þar sem gjörðir ráðandi aðila samræmast ekki always gildunum sem þeir prédika.

---

## Samantekt helstu gagnrýnisatriða

| **Gagnrýni eða ásökun** | **Tengdir einstaklingar** | **Verkefni/áætlanir í brennidepli** |
|-----------------------------------------|-------------------------------------------------------------|-----------------------------------------------------------------|
| **Misnotkun fjármuna og frændhygli:** Ábendingar um að forysta WEF hafi nýtt fjármuni ráðsins í eigin þágu. | Klaus Schwab (stofnandi WEF); Hilde Schwab (eiginkona hans) | Stjórnarhættir og fjármál WEF (innanbúðarmál og ríkjandi menning). |
| **Elítismi og firring frá almenningi:** Davos-fundirnir þjóna ofurauðugum en endurspegla ekki þarfir almennings. | Valdaelíta heimsins (leiðtogar stórfyrirtækja, stjórnmálamenn o.s.frv.) | Árlegir Davos-leiðtogafundir WEF; umræðuvettvangur hnattvæðingar. |
| **Hræsni í loftslagsmálum:** Mikil umhverfis prédikun en eigin hegðun stangast á við hana. | WEF-fundargestir (forstjórar, fjárfestar og ráðamenn á Davos) | Loftslagsyfirlýsingar WEF; *Net-Zero* markmið vs. einkaþotuferðir. |
| **„Innrás“ í ríkisstjórnir:** Markvisst tengslanet til að koma "sínum mönnum" til valda víða um lönd. | Klaus Schwab; Útskriftarnemar YGL (t.d. Justin Trudeau, Emmanuel Macron) | **Young Global Leaders (YGL)** forritið; *Great Reset* hugmyndafræði í stjórnmálum. |
| **Lýðræðishalli og vald fyrirtækja:** Áhrifamiklir ókjörnir aðilar fá sæti við borðið á kostnað kjörinna fulltrúa. | Klaus Schwab; Forstjórar og eigendur stórfyrirtækja (WEF-samstarfsaðilar) | Fjöl-hagsaðila stjórnkerfi WEF; *Hagsmunakapítalismi*; WEF-SÞ samstarf. |
| **„Græn“ framtaksverkefni af vafasamri rót:** Umhverfis- og samfélagsáætlanir sem kunna að vera mótaðar af sérhagsmunum. | Klaus Schwab; Hugmyndasmiðir WEF (t.d. höfundar 2030 spáa eins og Ida Auken) | **The Great Reset** (2020) áætlunin; 8 punkta framtíðarsýn WEF fyrir 2030 (*„Þú munt ekkert eiga…“*). |
| **Neikvæðar afleiðingar grænna stefna:** Í framkvæmd geta róttæk „græn“ inngrip leitt til kreppuástands. | Mark Rutte (forsætisráðherra NL); Gotabaya Rajapaksa (fv. forseti Srí Lanka) | Nituroxíð-cut áætlun í landbúnaði Hollands; 100% lífræn stefna Srí Lanka (og skyldar ESG aðgerðir). |

Allt ofangreint dregur fram miklar efasemdir um raunverulegan **ásetning og áhrif** Alþjóðaefnahagsráðsins. Þeir sem gagnrýna WEF benda á að stofnunin og helstu talsmenn hennar verði að axla þá ábyrgð sem fylgir því að hafa mikil áhrif á umræðu og stefnu á heimsvísu. Gagnrýnin kallar eftir auknu **gegnsæi, lýðræðislegu aðhaldi og sannreyndum árangri** fremur en fögrum fyrirheitum. Viðvera voldugra einstaklinga og fyrirtækja í WEF er óumdeilanleg – en hin opna spurning er hvort sú viðvera sé nýtt til góðs fyrir alla jarðarbúa eða fyrst og fremst til að tryggja áframhaldandi völd og auðæfi fárra. Gagnrýnisraddirnar, sem hér hafa verið reifaðar með tilvísun í óháðar heimildir, minna á mikilvægi þess að skoða gagnrýnið alla slíka stórar alþjóðlegar ráðstefnur og framtaksverkefni. Í ljósi alls þessa stendur WEF frammi fyrir því verkefni að sanna að það starfi í þágu almannahags en ekki einungis í þágu alþjóðlegrar yfirstéttar.